Urodziła się w 1984 roku w Siemiatyczach. W wywiadach podkreśla tradycje rzemieślnicze wyniesione z domu – prababcia tkała dywany i kilimy – oraz wpływ, jaki miała na nią nauka w Państwowym Liceum Sztuk Plastycznych w Supraślu. „Duży nacisk kładziony był na malarstwo, rzeźbę, rysunek czy historię sztuki”, mówi. „Dodam, że aby zakończyć edukację w naszym liceum, obok klasycznej matury musieliśmy zdać osobny dyplom z malarstwa, osobny z form użytkowych i osobny z historii sztuki”. Później był Wydział Wzornictwa Przemysłowego na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych (dyplom w 2009 roku) i czas spędzony w ramach Erasmusa w Bratysławie, w Wyższej Szkole Sztuk Pięknych (VŠVU).
„O Wandzie Telakowskiej dowiedziałam się na studiach wzornictwa przemysłowego na warszawskiej ASP” – mówi o bohaterce swojego projektu, wirtualnej wystawy przygotowanej w ramach stypendium artystycznego miasta stołecznego Warszawy. „Krótkie notki w książkach o polskiej historii dizajnu, oszczędne artykuły w prasie branżowej nie zaspokajały mojej ciekawości dotyczącej tej inspirującej osoby. Tuż po studiach rozpoczęłam współpracę z Instytutem Wzornictwa Przemysłowego w Warszawie”. A nie byłoby Instytutu bez Telakowskiej. To ona była tuż po wojnie inicjatorką Biura Nadzoru Estetyki Produkcji (1947), które później zostało przemianowane na IWP (1950); stworzyła dla siebie posadę dyrektor artystycznej, była mózgiem kreatywnym instytucji. Współpracowała z Marią Chomentowską, Barbarą Różycką, Danutą Duszniak, Hanną Orthwein, Lubomirem Tomaszewskim, Zdzisławem Wróblewskim czy Aliną Wyszogrodzką. „To było jedno z pierwszych takich miejsc w Europie!”, zaznacza stypendystka. „[Telakowska] wypracowała procedury współprac z projektantami. Zwróciła uwagę władz Polski na konieczność systemowego kształcenia projektantów oraz prowadzenia badań związanych z projektowaniem. Promowała polskie wzornictwo na wystawach w kraju i za granicą”.
Fot. Paulina Angielczyk
Wystawa prowadzi nas nie tylko przez biografię bohaterki, ale też jej koncepcje twórcze, sposób myślenia, strategie działania w Polsce Ludowej, wywalczania sobie tu możliwości twórczych. „Telakowska miała w swoim mieszkaniu na Grójeckiej wielką ludową skrzynię, rzeźbione ptaszki na ścianach, zydel do dojenia krowy, który odkupiła od wiejskiej babiny. Tym, co różniło Telakowską od przeciętnego «konsumenta» ludowości, był plan. Wanda Telakowska chciała wydobyć z ludowości te cechy, które są istotą nowoczesności, i przełożyć je na masową produkcję. Lapidarność, prostota, synteza – to cechy sztuki ludowej, które idealnie nadawały się do stworzenia stylu narodowego i nowoczesnego zarazem” – czytamy.
To nie tylko historia sukcesów – to także historia porażek. Pod koniec lat 50. Instytut przechodzi przekształcenia, staje się przedsiębiorstwem, jego badawcza działalność jest ograniczana. Telakowska przestaje być w nim tak dominującą postacią. Zostaje wyrzucona z pracy w roku 1968 i następnie przywrócona. Odejdzie na emeryturę w 1978 roku. Zbiory Wzorcowni przekazuje Muzeum Narodowemu.
„Ciężko uwierzyć, że jej osoba znana jest wciąż bardzo nielicznym”, pisze Niemywska-Grynasz. Teraz się to zmienia; wirtualna wystawa będzie jeszcze rozwijana, istnieją już plany przeniesienia jej do przestrzeni materialnej. Ekspertka wystawy, Katarzyna Rzehak, z którą stypendystka przed laty snuła pierwsze pomysły, wyda w tym roku pierwszą biografię Wandy Telakowskiej (książka ukaże się w wydawnictwie Marginesy).
Plakat do wystawy projektu Niemywskiej-Grynasz
Postać Telakowskiej – „Wandy”, jak pisze się o niej na wystawie – to oczywiście passion project. Niemywska-Grynasz od 2010 roku prowadzi studio projektowe z architektem Dawidem Grynaszem (prywatnie także mężem). Jako studio realizowali razem projekty dla wystaw IWP (m.in. kolekcji figurek ćmielowskich – o nich też poczytamy na wystawie poświęconej Telakowskiej), przestrzenie festiwalowe w Narodowym Instytucie Audiowizualnym oraz scenografie na międzynarodowe festiwale, takie jak Expo Milano (2015), Tokyo Design Week (2016), Milan Design Week (2018). Niemywska-Grynasz jest współzałożycielką marki Zaczyn. W 2022 roku Prezes Insytutu Wzornictwa Przemysłowego przyznał Grynasz Studio tytuł Designera Roku.
Klara Cykorz
