Dziennikarka, edytorka, redaktorka, działaczka opozycji demokratycznej w PRL. Urodziła się w Łodzi, dorastała w dzielnicy Bałuty. W dzieciństwie często towarzyszyła matce, pracownicy fabryki Stomil na Teofilowie, w zakładowych wycieczkach połączonych z wyjściami do teatru. W autokarze prezentowała dorosłym uczestnikom streszczenia spektakli (m.in. Fredry i Słowackiego), zarabiając w ten sposób pierwsze pieniądze.
Jako studentka polonistyki na Uniwersytecie Łódzkim związała się z konspiracyjną organizacją Ruch. Za przynależność do niej została w 1970 roku aresztowana (członkowie Ruchu planowali m.in. wysadzenie w powietrze Muzeum Lenina), wyrzucona z uczelni i na niespełna rok osadzona w więzieniu w Łodzi. Tam znów przydały jej się zdolności narracyjne: umiejętność snucia fabuł była wysoko ceniona w zakładzie karnym.
Po wyjściu na wolność ukończyła polonistykę na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim i przeniosła się do Warszawy. Nadal angażowała się w działania opozycji. Redagowała „Biuletyn Informacyjny” KOR-u. W „Zapisie” opublikowała relację z głodówki przeprowadzonej w kościele Świętego Krzyża w Warszawie (tekst został przedrukowany w prasie francuskiej, holenderskiej i szwedzkiej). W tamtym okresie poznała wiele osób, które – również jako inspiratorzy lub bohaterowie jej tekstów – miały wpłynąć na jej życie: Marka Edelmana, Jacka Kuronia, Adama Michnika, Wiktora Woroszylskiego.
Fot. Maria Janczak
W Warszawie początkowo pracowała w Rozgłośni Harcerskiej, skąd zwolniono ją za działalność w KOR-ze. Przez kilka miesięcy uczyła polskiego w liceum im. Antoniego Dobiszewskiego (dziś im. Stefana Banacha), a gdy stamtąd również ją usunięto, utrzymywała się z korepetycji. Ambicje nauczycielskie częściowo spełniła po latach, dając gościnne wykłady podczas pobytów stypendialnych na Uniwersytecie Stanforda i Uniwersytecie Princeton i wykładając dziennikarstwo w Collegium Civitas w Warszawie.
Na przełomie lat 70. i 80. była asystentką Ludwiga Zimmerera, pierwszego po wojnie akredytowanego w Polsce korespondenta zachodnioniemieckich mediów. Do jej obowiązków należało m.in. przygotowywanie dokumentacji i oprowadzanie gości po prywatnym muzeum sztuki ludowej Zimmerera.
W 1980 roku współtworzyła Agencję Prasową „Solidarności”. W stanie wojennym ukrywała się i została na kilka miesięcy aresztowana. Współzakładała i redagowała (m.in. z Anną Bikont, Anną Dodziuk i Heleną Łuczywo) „Tygodnik Mazowsze”. Wspólnie z Anną Dodziuk opracowywała też wiadomości z Polski publikowane w paryskiej „Kulturze”. Po latach Szczęsna i inne działaczki „Solidarności” staną się bohaterkami książki Shany Penn „Solidarity’s Secret: the Women Who Defeated Communism in Poland” (2005).
W 1989 roku weszła do zespołu „Gazety Wyborczej”. Redagowała m.in. „Magazyn Gazety Wyborczej” i „Gazetę Świąteczną”; publikowała też reportaże i portrety (m.in. Adama Czerniakowa, Ireny Gelblum, Wiery Gran, Władysława Kopalińskiego, Wandy Wasilewskiej).
Wspólnie z Anną Bikont wydała biografię „Wisława Szymborska. Pamiątkowe rupiecie, przyjaciele i sny” (wznowienie: „Pamiątkowe rupiecie. Biografia Wisławy Szymborskiej”), przełożoną dotąd na sześć języków. Również w duecie z Bikont napisała książkę „Lawina i kamienie. Pisarze wobec komunizmu”, opowiadającą o artystycznych i ideowych perypetiach Jerzego Andrzejewskiego, Tadeusza Borowskiego, Kazimierza Brandysa, Tadeusza Konwickiego, Adama Ważyka i Wiktora Woroszylskiego. Książka otrzymała Wielką Nagrodę Fundacji Kultury. Szczęsna, jako redaktorka, współpracowała też z Bikont przy książce „My z Jedwabnego”.
Choć w swoich tekstach dotyka najdramatyczniejszych epizodów dwudziestowiecznej historii, Joanna Szczęsna jest zarazem entuzjastką twórczości żartobliwej. Wydała m.in. antologię humorystycznych wierszyków „Moskaliki, czyli o wyższości Sarmatów nad inszymi nacjami” (2014), a po śmierci Stanisława Barańczaka – z którym przez lata przyjaźniła się i korespondowała – opracowała znacznie poszerzoną (i poprzedzoną obszernym wstępem) trzecią edycję jego książki „Pegaz zdębiał”. W latach 90. jako główna scenarzystka tworzyła polską wersję „Ulicy Sezamkowej”.
W ramach stypendium artystycznego m.st. Warszawy Szczęsna napisała książkę „Duża dawka doktora Edelmana”. Oś narracyjną opowieści wyznacza ponad trzydziestoletnia przyjaźń autorki z Markiem Edelmanem. Poszczególne rozdziały będą dotyczyć rozmaitych wątków najnowszej historii Polski, zwłaszcza Zagłady, pamięci o Zagładzie i stosunków żydowsko-polskich.
