Historyk literatury, edytor, eseista. Urodził się w Warszawie, dorastał na Mokotowie. Studia polonistyczne ukończył na Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego, gdzie obronił pracę magisterską „Światopogląd Konstantego Jeleńskiego. Próba rekonstrukcji” (2009), za którą dostał m.in. nagrodę toruńskiego „Archiwum Emigracji”. Doktoryzował się w Instytucie Badań Literackich PAN na podstawie rozprawy „Dynamika wariantu. Miłosz tekstologicznie”, która później ukazała się jako książka. Okazjonalnie bywa tłumaczem z języka angielskiego: przełożył m.in. książkę Petera L. Shillingsburga „Od Gutenberga do Google’a. Elektroniczne reprezentacje tekstów literackich” (2020) oraz szkic Edwarda Saida „Powrót do filologii”.
Od początku pracy naukowej jest związany z Ośrodkiem Badań Filologicznych i Edytorstwa Naukowego IBL PAN: najpierw jako dokumentalista, później specjalista naukowo-techniczny, wreszcie adiunkt. Interesuje się polską XX-wieczną literaturą emigracyjną, zwłaszcza z kręgu paryskiej „Kultury”. Pisał m.in. o operacji „Pascal” prowadzonej przez Służbę Bezpieczeństwa PRL przeciw Konstantemu Jeleńskiemu; o roli Jerzego Giedroycia jako edytora literatury rosyjskiej; o życiu i pisarstwie Czesława Straszewicza (autora powieści „Turyści z bocianich gniazd”, który po II wojnie światowej żył i umarł w Urugwaju); o przyjaźni Miłosza z Jeleńskim. Opracował też korespondencję Miłosza z małżeństwem reżyserów teatralnych Ireną i Tadeuszem Byrskimi (2017) oraz Jerzego Giedroycia z Janem Goślickim, mieszkającym przez lata w Zurychu eseistą, tłumaczem i copywriterem, a także niedoszłym biografem Miłosza (2021).
Fot. Maria Janczak
Jego teksty ukazywały się w takich pismach jak „Autograf”, „Dwutygodnik”, „Konteksty”, „Nowaja Polsza” i „Teksty Drugie”. Od 2013 roku aż do zamknięcia pisma regularnie współpracował z „Zeszytami Literackimi”, publikując krótkie szkice autorskie oraz rozmaite znaleziska archiwalne, m.in. kilka tekstów Miłosza oraz listy do autora „Ziemi Ulro”, wysyłane z Urugwaju przez Czesława Straszewicza. Również w „Zeszytach Literackich” Bem wydrukował opowiadanie „Z Witoldo w Luwrze”: jego narrator, młody mężczyzna zaprzyjaźniony z Gombrowiczem (nazwisko nie pada w tekście, ale liczne szczegóły niezbicie wskazują, o którego Witolda chodzi), w dniu swoich urodzin wyciąga pisarza do muzeum, żeby skonfrontować go z tłumem ludzi padających na kolana przed arcydziełami światowego malarstwa.
Paweł Bem, „Może niesłusznie.
O Jerzym Zagórskim”,
Austeria, 336 stron, 2021.Chociaż magisterium i doktorat Bem poświęcił pisarzom słynnym i po wielekroć opisywanym, to kiedy czyta się jego miniatury z „Zeszytów Literackich”, można odnieść wrażenie, że szczególnie intrygują go postaci zapoznane, które przewijają się na marginesach głośnych i celebrowanych życiorysów. Bohaterami Bema są m.in. Janina Askenazy (uczestniczka konspiracyjnej organizacji Wolność w okupowanej Warszawie, pierwowzór postaci Ireny z „Wielkiego Tygodnia” Andrzejewskiego), Louis Chevasson (kompan młodego André Malraux w jego łupieżczej wyprawie do Kambodży), Florian Czarnyszewicz (urodzony w Bobrujsku uczestnik wojny polsko-bolszewickiej po stronie polskiej, który w 1924 roku wyemigrował do Argentyny, tam przeżył następnych 40 lat i napisał kilka powieści) czy Abraham Zemsz (polski Żyd, członek ruchu oporu we Francji i walk w Palestynie w latach 40., uczeń Claude’a Lévi-Straussa, etnolog, samobójca). Te szkice to nawet nie miniśledztwa, tylko lakoniczne sprawozdania ze wstępnego rekonesansu: odkryłem taką oto postać, wiem o niej to i to, myślę o niej, zadaję sobie na jej temat pytania, lecz żeby poznać ją bliżej, musiałbym podjąć wielomiesięczną kwerendę.
Projekt realizowany przez Bema w ramach stypendium artystycznego m.st. Warszawy wyrasta, jak się zdaje, z ducha tychże miniatur oraz z potrzeby pisania o książkach i pisarzach językiem innym niż akademicki. Bem postanowił przyjrzeć się perypetiom twórczym i ideowym Jerzego Zagórskiego (a zatem znów: postaci wyłowionej z życiorysu Miłosza) – poety, twórcy grupy Żagary, tłumacza, powojennego dyplomaty, odznaczonego medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Książka będąca owocem tych poszukiwań – „Może niesłusznie. O Jerzym Zagórskim” – ukazała się nakładem wydawnictwa Austeria pod koniec 2021 roku.
